Ageizm to złożone zjawisko społeczne, które obejmuje stereotypy (myśli), uprzedzenia (uczucia) i dyskryminację (działania lub zachowania) skierowane wobec innych lub siebie samego ze względu na wiek. Pojawia się, gdy wiek jest wykorzystywany jako podstawa do kategoryzowania i dzielenia ludzi, co często przekłada się na poczucie krzywdy, niekorzystną sytuację i niesprawiedliwość. Proces ten podważa solidarność międzypokoleniową i tworzy bariery dla równości (WHO, 2021b).  Tutaj skupimy się konkretnie na ageizmie wobec osób starszych.

Ageizm przejawia się na trzech powiązanych ze sobą poziomach: strukturalnym lub instytucjonalnym, interpersonalnym i skierowanym przeciwko samemu sobie. Dyskryminacja instytucjonalna odnosi się do systemowego zakorzenienia dyskryminacji ze względu na wiek w przepisach prawnych, politykach, zasadach i normach społecznych. Ramy te często stawiają osoby w niekorzystnej sytuacji ze względu na ich wiek, niezależnie od tego, czy jest to zamierzone, czy nie (WHO, 2021b). Dyskryminacja ze względu na wiek na poziomie strukturalnym przejawia się na różne sposoby w różnych systemach społecznych. W miejscu pracy obowiązkowy wiek emerytalny i dyskryminacja ze względu na wiek przy zatrudnianiu często zmuszają osoby starsze do przedwczesnego odejścia z pracy, co powoduje zerwanie więzi społecznych i ogranicza kontakty międzypokoleniowe (Ayalon i Tesch-Römer, 2018). Polityka mieszkaniowa i urbanistyka również mogą odzwierciedlać struktury dyskryminujące osoby starsze, takie jak segregacja mieszkaniowa ze względu na wiek, która może izolować osoby starsze od życia społecznego, lub przestrzenie publiczne zaprojektowane bez uwzględnienia ich potrzeb, np. niewystarczająca liczba miejsc siedzących czy słabe oświetlenie (Buffel i in., 2012a). Systemy opieki zdrowotnej także przyczyniają się do ageizmu, a dyskryminujące postawy pracowników służby zdrowia mogą prowadzić do nieodpowiedniej opieki, utrwalania stereotypów i zniechęcania osób starszych do uczestnictwa w życiu społecznym (Levy, 2009). Dodatkowo rolę odgrywają media, ponieważ niedostateczna reprezentacja lub fałszywy obraz osób starszych utrwala negatywne stereotypy i kształtuje sposób postrzegania tej grupy przez społeczeństwo oraz interakcje z nią (Loos i Ivan, 2018).

Praktyki takie często pozostają niezauważone, ponieważ są głęboko zakorzenione i znormalizowane w społeczeństwie oraz wspierane przez długotrwałe ideologie instytucjonalne. Ten rodzaj ageizmu legitymizuje wykluczenie niektórych grup wiekowych z władzy, wpływów i możliwości, wzmacniając nierówną dynamikę władzy wrosłą w założenia dotyczące wieku (WHO, 2021b).

Z kolei ageizm w relacjach międzyludzkich występuje podczas interakcji między poszczególnymi osobami. Obejmuje zachowania, które okazują brak szacunku lub marginalizują daną osobę ze względu na jej wiek. Na przykład osoby starsze mogą być ignorowane w dyskusjach lub procesach decyzyjnych, a protekcjonalny język, taki jak „elderspeak”, zakłada ich niekompetencję i infantylizuje je, obniżając ich samoocenę (Williams i in., 2009). Tego typu zachowania interpersonalne nie tylko szkodzą relacjom międzyludzkim, ale także utrwalają ageizm w społeczeństwie poprzez normalizację dyskryminujących postaw w codziennych interakcjach (WHO, 2021b).

Ageizm skierowany przeciwko sobie to kolejny wymiar, w którym jednostki internalizują społeczne uprzedzenia związane z wiekiem i stosują je wobec siebie. Dzieje się tak często po wielokrotnym narażeniu na stereotypy kulturowe, które kształtują postrzeganie siebie i ograniczają aspiracje (Levy, 2003). Na przykład osoby starsze mogą uważać, że są zbyt stare, by nabywać nowe umiejętności lub znaleźć nowe hobby, co prowadzi do obniżenia pewności siebie i ograniczenia udziału w życiu społecznym.

Dane trzy poziomy ageizmu – strukturalny/instytucjonalny, interpersonalny i skierowany przeciwko sobie – są głęboko powiązane i wzajemnie się potęgują. Polityka instytucjonalna może normalizować uprzedzenia interpersonalne, które następnie mogą zostać zinternalizowane, tworząc cykl dyskryminacji utrzymujący się przez pokolenia (WHO, 2021b). Wpływa to również na relacje społeczne i sposób, w jaki podchodzimy do nawiązywania nowych kontaktów z innymi. Ageizm jest uważany za czynnik hamujący uczestnictwo w życiu społecznym, co z kolei prowadzi do braku kontaktów społecznych i interakcji z innymi oraz wpływa na sposób, w jaki osoby starsze poszukują nowych relacji (Park i Chang, 2024). Szczególnie ageizm skierowany przeciwko sobie może powodować niepewność co do własnej skuteczności i narażać na szwank podejmowanie nowych wyzwań i korzystanie z możliwości w życiu, przejawiając się w przekonaniach takich jak „jestem za stary, żeby nawiązywać nowe przyjaźnie” (Henry i in., 2023).