Zapobieganie i interwencja

Wiele osób, w tym naukowcy, specjaliści i decydenci, koncentruje się na poszukiwaniu sposobów zapobiegania samotności i minimalizowania jej skutków. W całej Europie podejmowane są inicjatywy mające na celu wzmocnienie sieci społecznych, zwiększenie wzajemnego wsparcia między sąsiadami oraz poprawę relacji międzyludzkich. W rzeczywistości „najbardziej oczywistym sposobem przezwyciężenia samotności jest nawiązanie lub umocnienie relacji społecznych” (Perlman i Peplau, 1981, s. 53). Badania podkreślają również, że dostęp do możliwości spędzania wolnego czasu, rekreacji i kultury, a także silne poczucie przynależności do społeczności stanowią istotne czynniki łagodzące samotność (Smale i in., 2022).

Na przykład, Buurtcirkel Neighbourhood Circles to holenderski program, który łączy niewielkie grupy 9–12 osób mieszkających samotnie w tej samej okolicy, by się wzajemnie wspierały. Członkowie grupy pomagają sobie nawzajem w takich sprawach jak wizyty u lekarza czy zakupy spożywcze, a trener sąsiedzki zapewnia grupie profesjonalne wsparcie. Inicjatywa jest wspierana przez lokalne władze, organizacje non-profit i organizacje charytatywne.

W Polsce Centrum Aktywnego Seniora, zarządzane przez Stowarzyszenie na rzecz Wspierania Aktywności Seniorów „AS”, zapewnia osobom starszym przestrzeń, w której mogą odkrywać swoje pasje, talenty i cele, jednocześnie nawiązując kontakty z innymi osobami ceniącymi więzi międzyludzkie. Centrum działa od poniedziałku do piątku jako miejsce spotkań dla osób poszukujących towarzystwa i społeczności. Wszystkie zajęcia są bezpłatne dla członków, którzy otrzymują również bezpłatny posiłek w restauracji Stowarzyszenia „Spiżarnia Babci Krysi”. Najważniejsze działania obejmują pracownię szycia dla seniorów, warsztaty rękodzieła, warsztaty kulinarne oraz kącik różnorodności, który jest przestrzenią dla różnorodnych zajęć i interakcji społecznych. Stowarzyszenie finansuje swoją działalność poprzez przedsiębiorstwa społeczne, w tym trzy restauracje – jedną w Mławie i dwie w Płocku – działające pod marką „Spiżarnia Babci Krysi”.

Pionierski projekt Radar realizowany w Portugalii ma na celu identyfikację mieszkańców Lizbony w wieku 65 lat i starszych oraz budowę systemów społecznościowych wzmacniających spójność społeczną. Dzięki georeferencjonowaniu osób wraz z ich oczekiwaniami i potencjałem projekt opracowuje skoordynowane i zrównoważone działania dostosowane do każdej sytuacji. Ostatecznym celem jest poprawa jakości życia i zapewnienie wysokiej jakości usług. Inicjatywa obejmuje identyfikację, ocenę i zgłaszanie przypadków, które tego wymagają, a następnie ciągłe monitorowanie i wsparcie każdej z osób. W ramach programu „Lizbona, miasto pełne życia dla wszystkich” (Lisboa, Cidade COM VIDA Para Todas as Idades) projekt kładzie nacisk na tworzenie dzielnic, które są przyjaźniejsze, lepiej skomunikowane i bardziej uwrażliwione na potrzeby mieszkańców 65+ zagrożonych izolacją lub niechcianą samotnością. Wysiłki te opierają się na współpracy rozległej sieci partnerów i usług dostępnych dla ludności, w tym Rady Miasta Lizbony, Świętego Domu Miłosierdzia, organizacji zapewniających wsparcie starszym mieszkańcom, aptek, lokalnych przedsiębiorstw, firm i ogółu społeczeństwa.

We Włoszech działa ANCeSCAO – A.P.S. (Associazione Nazionale Centri Sociali, Comitati Anziani e Orti) – demokratyczne, bezpartyjne i nienastawione na zysk stowarzyszenie, którego celem jest pomoc osobom starszym w przezwyciężaniu samotności i marginalizacji często związanych z procesem starzenia się. Obecnie w 54 prowincjach Włoch działa ponad 1300 ośrodków, które pełnią rolę centrów różnych działań i inicjatyw realizowanych wyłącznie przez osoby starsze. Cechą charakterystyczną tych ośrodków jest model samozarządzania i całkowita zależność od wolontariatu członków. Takie oddolne podejście umożliwia osobom starszym aktywne uczestnictwo w życiu społeczności, wzmacniając poczucie przynależności i sensu życia, a jednocześnie przeciwdziałając izolacji.

Projekt AISSS (Zintegrowane usługi społeczne i zdrowotne dla osób dotkniętych niechcianą samotnością) opracowany w regionie Alt Pirineu-Aran w Katalonii w Hiszpanii ma na celu walkę z niechcianą samotnością wśród osób starszych poprzez łączenie danych społecznych i zdrowotnych. Opiera się on na istniejącym programie Vincles, integrując 10 nowych wskaźników związanych ze zdrowiem, które znacznie poprawiają wykrywalność osób szczególnie narażonych na samotność. Inicjatywa zachęca do współpracy między pracownikami służby zdrowia i służb społecznych, umożliwiając bardziej skoordynowane i skuteczniejsze działania. Pilotażowy program w Montferrer i Castellbò przyniósł obiecujące wyniki, umożliwiając lepszą identyfikację i wsparcie osób izolowanych. Ogólnie rzecz biorąc, AISSS oferuje oparte na danych, społecznościowe podejście do samotności w sposób bardziej holistyczny i proaktywny.

Ponadto wszyscy partnerzy z wyjątkiem Polski są częścią ruchu Cycling Without Age. Inicjatywa ta jest obecna w około 40 krajach na całym świecie, m.in. w Brazylii, USA i Nowej Zelandii. Ten wspierany przez oddanych wolontariuszy program oferuje osobom starszym o ograniczonej sprawności ruchowej możliwość odbywania 30-minutowych lub dłuższych przejażdżek specjalnie przystosowanymi pojazdami. Inicjatywa ta wyróżnia się innowacyjnym podejściem: daje osobom starszym z ograniczeniami fizycznymi możliwość odbycia wyjątkowej wycieczki po okolicy. Projekt jest prawdziwie społecznościowym rozwiązaniem, zapewniającym doświadczenia mieszkańcom bezpośrednio w ich dzielnicach i w naturalnym środowisku ich sieci społecznych.

Zrozumienie różnorodnych czynników i uwarunkowań samotności jest niezbędne do przyjęcia międzysektorowego podejścia integrującego opiekę zdrowotną, usługi socjalne i zasoby społeczności. Podejście takie uwzględnia wielowymiarowy charakter samotności, tworząc jednocześnie środowisko sprzyjające znaczącym interakcjom społecznym i wspierające zdrowe starzenie się osób starszych

Buurtcirkel Neighbourhood Circles
Active Senior Centre
Radar Project
ANCeSCAO – A.P.S. (Associazione Nazionale Centri Sociali, Comitati Anziani e Orti)
AISSS (Integrated Social and Healthcare Services for Unwanted Loneliness)
Cycling Without Age