Profil i rola moderatora programu FRIEND

Moderator FRIEND to osoba – specjalista lub wolontariusz – która ceni przyjaźń i uznaje ją za strategię zwalczania samotności i przezwyciężania wykluczenia społecznego, które mogą pojawić się w późniejszych latach życia. Chociaż program FRIEND został zainspirowany holenderskim programem FEP, który był realizowany przez specjalistów klinicznych, ambicją FRIEND jest, by mógł być realizowany przez wiele innych osób, niezależnie od ich kwalifikacji. Mimo to korzystne byłoby posiadanie doświadczenia w zakresie interwencji społecznej, wiedzy na temat problemów związanych ze starzeniem się oraz dobrych umiejętności komunikacyjnych. Moderatorzy powinni wykazywać się empatią i współczuciem w odniesieniu do doświadczeń osób starszych i napotykanych przez nie wyzwań oraz być w stanie w razie potrzeby zapewnić im wsparcie emocjonalne i motywację.

Zgodnie z wnioskami z 15 grup fokusowych z udziałem specjalistów z Włoch, Portugalii, Holandii, Hiszpanii i Polski, podstawowe umiejętności moderatora (Rysunek 2) to:

Jako że kompetencje specjalistów i wolontariuszy mogą się znacznie różnić, kluczowe znaczenie ma staranny dobór moderatorów. Jest to niezbędne, by zagwarantować realizację programu FRIEND przez osoby posiadające odpowiedni profil i umiejętności do pełnienia tej roli. Zaleca się kilka strategii, które mogą pomóc w procesie selekcji:

1. doświadczenie i kwalifikacje: moderatorów można wybierać na podstawie odpowiedniego doświadczenia zawodowego lub osobistego, zwłaszcza w obszarach związanych z komunikacją interpersonalną, prowadzeniem zajęć grupowych lub zarządzaniem konfliktami;
2. formularze zgłoszeniowe lub rejestracyjne: formularze tego typu mogą posłużyć do zebrania informacji ogólnych i oceny, czy kandydaci spełniają wymagania stawiane moderatorom;
3. nominacja przez organizację promującą: organizacje odpowiedzialne za realizację programu FRIEND mogą wskazać i zarekomendować specjalistów, którzy wykazują się niezbędnymi kompetencjami i odpowiednim nastawieniem;
4. doświadczenie praktyczne: podczas szkolenia potencjalni moderatorzy powinni w miarę możliwości osobiście doświadczyć działań FRIEND. Pozwoli im to ocenić swój poziom komfortu i predyspozycje do stosowania tej metodologii.

Aby zwiększyć zaangażowanie wolontariuszy jako moderatorów FRIEND, można zastosować następujące strategie dodatkowe:

• prezentacja projektu grupom wolontariuszy:  przedstawienie programu FRIEND istniejącym grupom wolontariuszy może pomóc w identyfikacji osób zainteresowanych i zmotywowanych do podjęcia roli moderatora;
• analiza profili w bazach danych wolontariuszy: osoby odpowiedzialne za zarządzanie bazami wolontariuszy mogą przeprowadzić dopasowanie profili, by zidentyfikować kandydatów odpowiednich do roli moderatora. W tym celu wolontariusze mogą być zobowiązani do przejścia oceny i rozmowy kwalifikacyjnej z psychologiem przed włączeniem do bazy danych wolontariuszy;
• postawienie starszych wolontariuszy w roli liderów: zachęcanie osób starszych do pełnienia roli moderatorów może zwiększyć zaangażowanie rówieśników oraz znaczenie i adekwatność programu. Dynamika oparta na rówieśnikach może wzmocnić spójność grupy i zbudować większe zaufanie.

Zaleca się również, by wszystkie sesje FRIEND prowadzone z udziałem starszych uczestników obejmowały dwóch moderatorów. Najlepiej, by każda para składała się z jednego specjalisty i jednego wolontariusza. Takie połączenie nie tylko zapewnia równowagę między wiedzą fachową a identyfikacją z grupą, ale także przyczynia się do stworzenia wspierającego, dobrze zarządzanego i inkluzywnego środowiska dla grupy.

Jeżeli chodzi o obowiązki, moderator FRIEND musi dokładnie znać materiały programu, strukturę i treść poszczególnych sesji oraz konkretne cele i wyniki, które program FRIEND ma osiągnąć.

Dlatego dobrze jest, by moderatorzy ukończyli szkolenie dla trenerów w ramach bardziej immersyjnego podejścia. Oprócz zasobów pomagających moderatorom zapoznać się z kluczowymi pojęciami i treścią programu (które można przekształcić w materiały do czytania), immersyjna i interaktywna sesja pozwala im osobiście doświadczyć działań i dynamiki grupy. Biorąc udział w szkoleniu przed podjęciem roli moderatora, uczestnicy zostaną lepiej przygotowani do pewnego i skutecznego prowadzenia sesji, reagowania na potrzeby uczestników oraz odpowiedniego dostosowywania metodologii do różnych kontekstów. Moderator FRIEND musi mieć świadomość, że jego rola nie polega na oferowaniu spotkań towarzyskich o charakterze wyłącznie nieformalnym, ale na prowadzeniu procesu uczenia się mającego na celu rozwój umiejętności społecznych.

Rola moderatora polega na prowadzeniu i wspieraniu grupy w skutecznej współpracy, bez stawiania siebie w centrum. Jego celem jest stworzenie bezpiecznego i integracyjnego środowiska, w którym wszyscy uczestnicy czują się zachęceni do udziału. Moderatorzy pomagają utrzymać koncentrację, zarządzają dynamiką grupy, promują wspólne przywództwo i dbają o to, by dyskusje przebiegały zgodnie z planem. Angażują się jako równi partnerzy, a nie autorytety, i oferują wsparcie poprzez zadawanie pytań, wyjaśnianie niejasności i sporadyczne interwencje w przypadku, gdy dojdzie do konfliktu. Dbają również o dokumentowanie działań grupy. Ogólnie rzecz biorąc, moderator umożliwia grupie samodzielny postęp, jednocześnie tworząc atmosferę szacunku, bezpieczeństwa i produktywności (Rahman, 1994).

W praktyce moderator programu FRIEND jest osobą, która planuje sesje, organizuje materiały, prowadzi zajęcia i uczestniczy w ocenie. W zależności od dostępnych zasobów i nawiązanych partnerstw moderator programu FRIEND może zajmować się wszystkim samodzielnie lub współpracować z innymi podmiotami, takimi jak zewnętrzny oceniający.

Odpowiedni moderator programu FRIEND uznaje i szanuje różnorodność w procesie starzenia się, akceptując wszelkiego rodzaju doświadczenia. Moderator FRIEND zakłada, że uczestniczące w programie osoby starsze są ekspertami w dziedzinie relacji międzyludzkich dzięki swojemu doświadczeniu życiowemu. Ponadto moderator programu FRIEND wierzy w potencjał długowieczności i wkład osób starszych w miarę upływu czasu oraz broni samostanowienia i wzmacniania pozycji jako długoterminowego celu (Stevens, 2001). Założenie to będzie miało pozytywny wpływ na zachowanie moderatora wobec uczestników oraz na jego cierpliwość w zakresie czasu potrzebnego do nawiązania nowych relacji i przyjaźni.