Preventie en interventie

Veel mensen, waaronder onderzoekers, professionals en beleidsmakers, hebben zich gericht op het vinden van manieren om eenzaamheid te voorkomen en de gevolgen ervan te minimaliseren. In heel Europa zijn er initiatieven om sociale netwerken te versterken, de onderlinge steun tussen buren te vergroten en interpersoonlijke relaties te verbeteren. In feite is “de meest voor de hand liggende manier om eenzaamheid te overwinnen het aangaan of verbeteren van sociale relaties” (Perlman & Peplau, 1981, p. 53). Studies wijzen er ook op dat toegang tot vrijetijdsbesteding, recreatie en cultuur, evenals een sterk gevoel van verbondenheid met de gemeenschap, belangrijke factoren zijn bij het verminderen van eenzaamheid (Smale et al., 2022).

In Nederland is er bijvoorbeeld het Buurtcirkel-programma, dat kleine groepen van 9 tot 12 zelfstandig wonende buurtbewoners met elkaar in contact brengt om elkaar te ondersteunen. Groepsleden helpen elkaar met taken zoals het bijwonen van afspraken of boodschappen doen, en er is een buurtcoach die de groep professioneel begeleidt. Het initiatief wordt ondersteund door lokale overheden, non-profitorganisaties en liefdadigheidsinstellingen.

In Polen biedt het Active Senior Centre, beheerd door de Association for Supporting Activities of Seniors “AS”, een zinvolle ruimte waar ouderen hun passies, talenten en doelen kunnen ontdekken terwijl ze in contact komen met anderen die menselijke verbondenheid belangrijk vinden. Het centrum is van maandag tot en met vrijdag geopend als ontmoetingsplaats voor mensen die op zoek zijn naar gezelschap en een gemeenschap. Alle activiteiten zijn gratis voor leden, die ook een gratis maaltijd krijgen in het restaurant van de vereniging, “Grandma Krysia’s Pots”. De belangrijkste activiteiten zijn een naaikamer voor senioren, een handwerkworkshop, een kookworkshop en een variëteithoek, een ruimte voor diverse activiteiten en sociale interactie. De vereniging financiert haar activiteiten via sociale ondernemingen, waaronder drie restaurants – één in Mława en twee in Płock – die opereren onder de naam “Grandma Krysia’s Pots”.

In Portugal heeft het baanbrekende Radar-project tot doel 65-plussers in Lissabon in kaart te brengen en gemeenschapsgerichte systemen op te zetten om de sociale cohesie te versterken. Door personen te georefereren en hun verwachtingen en potentieel in kaart te brengen, wil het project gecoördineerde en duurzame maatregelen op maat plannen. Het uiteindelijke doel is de levenskwaliteit te verbeteren en hoogwaardige dienstverlening te garanderen. Het initiatief omvat het identificeren, beoordelen en doorverwijzen van gevallen, gevolgd door voortdurende monitoring en ondersteuning van elke persoon. Als onderdeel van het programma “Lissabon, een levendige stad voor alle leeftijden” [Lisboa, Cidade COM VIDA Para Todas as Idades] geeft het project ” ” prioriteit aan het creëren van buurten die meer ondersteunend en communicatief zijn en meer aandacht hebben voor de behoeften van 65-plussers die het risico lopen op isolatie of ongewenste eenzaamheid. Dit initiatief steunt op de samenwerking van een uitgebreid netwerk van partners en diensten die ter beschikking staan van de bevolking, waaronder de gemeenteraad van Lissabon, Holy House of Mercy, organisaties die ondersteuning bieden aan oudere inwoners, apotheken, lokale bedrijven, ondernemingen en de bevolking in het algemeen.

In Italië is de ANCeSCAO – A.P.S. (Associazione Nazionale Centri Sociali, Comitati Anziani e Orti) een democratische, onpartijdige en non-profitvereniging die zich inzet om ouderen te helpen de eenzaamheid en marginalisatie te overwinnen die vaak gepaard gaan met het ouder worden. Momenteel zijn er meer dan 1 300 centra verspreid over 54 provincies in Italië, die fungeren als knooppunten voor verschillende activiteiten en initiatieven die volledig door ouderen zelf worden aangestuurd. Een kenmerkend aspect van deze centra is hun zelfbeheersmodel en het feit dat ze volledig afhankelijk zijn van vrijwilligerswerk van hun leden. Deze grassrootsaanpak stelt ouderen in staat een actieve rol te spelen in hun gemeenschap, waardoor een gevoel van verbondenheid en zingeving wordt bevorderd en eenzaamheid wordt tegengegaan.

Het AISSS-project (Integrated Social and Healthcare Services for Unwanted Loneliness) in de regio Alt Pirineu-Aran in Catalonië, Spanje, heeft tot doel ongewenste eenzaamheid onder ouderen aan te pakken door sociale en gezondheidsgegevens te combineren. Het bouwt voort op het bestaande Vincles-programma door tien nieuwe gezondheidsgerelateerde indicatoren te integreren, die de opsporing van personen met een hoog risico op eenzaamheid aanzienlijk verbeteren. Het initiatief stimuleert samenwerking tussen zorgprofessionals en sociale diensten, waardoor een meer gecoördineerde en effectieve aanpak mogelijk is. Een proefproject in Montferrer i Castellbò leverde veelbelovende resultaten op, met een betere identificatie en ondersteuning van geïsoleerde personen. Over het algemeen biedt AISSS een datagestuurde, gemeenschapsgerichte aanpak om eenzaamheid op een meer holistische en proactieve manier aan te pakken.

Ten slotte maken alle partners, met uitzondering van Polen, deel uit van de beweging Cycling Without Age. Dit initiatief is nu aanwezig in ongeveer 40 landen wereldwijd, waaronder Brazilië, de VS en Nieuw-Zeeland. Met de hulp van toegewijde vrijwilligers biedt het programma ouderen met beperkte mobiliteit de kans om 30 minuten of langer te genieten van ritjes in speciaal aangepaste voertuigen. Wat dit initiatief zo bijzonder maakt, is de innovatieve aanpak: het geeft ouderen met fysieke beperkingen de kans om een unieke tour door hun omgeving te maken. Het project is een echte gemeenschapsgerichte oplossing, die de ervaring rechtstreeks naar de mensen in hun buurt en binnen de natuurlijke omgeving van hun sociale netwerken brengt.

Inzicht in de diverse factoren en determinanten van eenzaamheid is essentieel voor het hanteren van een sectoroverschrijdende aanpak die gezondheid, sociale diensten en gemeenschapsmiddelen integreert. Een dergelijke aanpak pakt de veelzijdige aard van eenzaamheid aan en creëert tegelijkertijd omgevingen die zinvolle sociale interacties bevorderen en gezond ouder worden onder ouderen ondersteunen (Ogrin et al., 2021).

Buurtcirkel Neighbourhood Circles
Active Senior Centre
Radar Project
ANCeSCAO – A.P.S. (Associazione Nazionale Centri Sociali, Comitati Anziani e Orti)
AISSS (Integrated Social and Healthcare Services for Unwanted Loneliness)
Cycling Without Age