Profiel en rol van de FRIEND-facilitator

De FRIEND-facilitator is een persoon, professional of vrijwilliger, die vriendschap waardeert en erkent als een strategie om eenzaamheid en sociale uitsluiting op latere leeftijd tegen te gaan. Hoewel het FRIEND-programma is ontstaan uit het Nederlandse FEP, dat werd uitgevoerd door klinische professionals, is het de ambitie van FRIEND dat het door veel andere personen kan worden geïmplementeerd, ongeacht hun kwalificaties. Desondanks is het nuttig om ervaring te hebben met sociale interventie, kennis te hebben van ouderdomsgerelateerde kwesties en over goede communicatieve vaardigheden te beschikken. Facilitators moeten empathisch en empathisch zijn, zich kunnen inleven in de ervaringen en uitdagingen van ouderen en indien nodig aanmoediging en emotionele steun kunnen bieden.

De essentiële vaardigheden van een facilitator (figuur 2), zoals geconcludeerd uit de 15 focusgroepen met professionals uit Italië, Portugal, Nederland, Spanje en Polen, zijn:

Aangezien de competenties van professionals en vrijwilligers aanzienlijk kunnen verschillen, is het van cruciaal belang dat facilitators zorgvuldig worden geselecteerd. Dit is essentieel om te garanderen dat het FRIEND-programma wordt uitgevoerd door personen die over het juiste profiel en de juiste vaardigheden voor deze rol beschikken. Er worden verschillende strategieën aanbevolen om het selectieproces te begeleiden:

1. Achtergrond en ervaring: Facilitators kunnen worden geselecteerd op basis van relevante professionele of persoonlijke ervaring, met name op het gebied van interpersoonlijke communicatie, groepsbegeleiding of conflictbeheersing.
2. Sollicitatie- of registratieformulieren: Deze formulieren kunnen worden gebruikt om achtergrondinformatie te verzamelen en te beoordelen of kandidaten voldoen aan de vereisten voor de rol van facilitator.
3. Voordracht door de bevorderende organisatie: Organisaties die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het FRIEND-programma kunnen professionals aanwijzen en aanbevelen die over de nodige competenties en mentaliteit beschikken.
4. Proefperiode: Tijdens de opleiding moeten potentiële facilitators idealiter zelf ervaring opdoen met de FRIEND-activiteiten. Zo kunnen ze beoordelen of ze zich op hun gemak voelen met de methodologie en of deze bij hen past.

Om de betrokkenheid van vrijwilligers als FRIEND-facilitators te vergroten, kunnen aanvullende strategieën worden toegepast:

• Presentatie van het project aan vrijwilligersgroepen: Door het FRIEND-programma voor te stellen aan bestaande vrijwilligersgroepen kunnen personen worden geselecteerd die interesse en motivatie hebben om als facilitator aan de slag te gaan.
• Profielanalyse van vrijwilligersdatabases: Degenen die verantwoordelijk zijn voor het beheer van vrijwilligerspools kunnen een profielmatch uitvoeren om kandidaten te identificeren die geschikt zijn voor de rol van facilitator. Hiervoor kan het nodig zijn dat vrijwilligers een assessment en een gesprek met een psycholoog ondergaan voordat ze in de vrijwilligersdatabase worden opgenomen.
• Oudere vrijwilligers betrekken bij leidinggevende functies: Door ouderen aan te moedigen om als facilitator op te treden, kan de betrokkenheid van leeftijdsgenoten worden vergroot en kan het programma relevanter en herkenbaarder worden. Deze door leeftijdsgenoten geleide dynamiek kan de groepscohesie versterken en het vertrouwen vergroten.

Verder wordt aanbevolen dat alle FRIEND-sessies met oudere deelnemers door twee begeleiders worden gegeven. Idealiter bestaat dit duo uit een professional en een vrijwilliger. Deze combinatie zorgt niet alleen voor een evenwicht tussen expertise en herkenbaarheid, maar draagt ook bij aan het creëren van een ondersteunende, goed georganiseerde en inclusieve omgeving voor de groep.

Wat de verantwoordelijkheden betreft, moet de FRIEND-facilitator een grondige kennis hebben van het programmamateriaal, de structuur en inhoud van de verschillende sessies en de specifieke doelstellingen en resultaten die het FRIEND-programma wil bereiken.

Om deze reden wordt het gewaardeerd dat facilitators de Train the Trainers-cursus op een meer immersieve manier volgen. Naast de hulpmiddelen om facilitators vertrouwd te maken met de belangrijkste concepten en inhoud van het programma (die kunnen worden omgezet in leesbaar materiaal), stelt een immersieve en interactieve sessie hen in staat om de activiteiten en groepsdynamiek persoonlijk te ervaren. Door eerst als deelnemer deel te nemen voordat ze de rol van facilitator op zich nemen, zijn individuen beter toegerust om sessies zelfverzekerd en effectief te begeleiden, in te spelen op de behoeften van deelnemers en de methodologie op passende wijze aan te passen aan verschillende contexten. De FRIEND-facilitator moet erkennen dat zijn/haar rol niet bestaat uit het bieden van een sociale en louter informele ontmoeting, maar uit het begeleiden van een leerproces om sociale vaardigheden te ontwikkelen.

De rol van de facilitators is om de groep te begeleiden en te ondersteunen bij het samenwerken en effectief werken, zonder zelf de centrale figuur te worden. Hun doel is om een veilige en inclusieve omgeving te creëren waarin alle deelnemers zich aangemoedigd voelen om bij te dragen. Facilitators helpen de focus te behouden, de groepsdynamiek te beheersen, gedeeld leiderschap te bevorderen en ervoor te zorgen dat de discussies op koers blijven. Ze treden op als gelijken, niet als autoriteiten, en bieden ondersteuning door middel van vragen, verduidelijkingen en incidentele interventies wanneer er conflicten ontstaan. Ze zorgen er ook voor dat de groepsactiviteiten worden gedocumenteerd. Over het algemeen stelt de facilitator de groep in staat om zelfstandig vooruitgang te boeken en zorgt hij voor een respectvolle, veilige en productieve sfeer (Rahman, 1994).

In de praktijk is de FRIEND-facilitator degene die de sessies plant, het materiaal organiseert, de activiteiten uitvoert en bijdraagt aan de evaluatie. Afhankelijk van de beschikbare middelen en de gevormde partnerschappen kan de FRIEND-facilitator een ‘one-man-show’ zijn of kan er worden samengewerkt met andere instanties, zoals een externe evaluator.

Een goede facilitator van het FRIEND-programma erkent en respecteert diversiteit in veroudering en omarmt alle soorten ervaringen. Een FRIEND-facilitator gaat ervan uit dat oudere deelnemers experts zijn in relaties vanwege hun ‘levenslange ervaring’. Bovendien gelooft de FRIEND-facilitator in het potentieel van een lang leven en de bijdrage van volwassenen naarmate ze ouder worden, en verdedigt hij/zij zelfbeschikking en empowerment als een langetermijndoel (Stevens, 2001). Deze aanname komt ten goede aan de manier waarop de facilitator zich gedraagt ten opzichte van de deelnemers en hoe geduldig hij/zij zal zijn met de tijd die nodig is om nieuwe relaties en vriendschappen op te bouwen.